Ảnh minh họa.
Theo Soha.vn, nữ sinh tên Mã Đồng, năm nay chỉ mới 18 tuổi, vốn là học sinh cuối cấp tại Trường Trung học cơ sở số 2. Không ai ngờ rằng, nữ sinh luôn đứng đầu lớp, từng giành nhiều giải thưởng, luôn tươi cười và năng nổ trong các hoạt động lại đang mang trong mình một khối áp lực khổng lồ đến vậy.
Sau khi sự việc xảy ra, một bức thư tuyệt mệnh đã được tìm thấy, viết ngay trên tờ giấy kiểm tra. Trái với hình dung của nhiều người về một lời từ biệt vội vàng, thư tuyệt mệnh của Mã Đồng dài như một cuốn tự truyện. Nét chữ gọn gàng, chỉn chu, câu từ rõ ràng đến nhói lòng. Em hồi tưởng lại tuổi thơ êm đềm, nhớ dáng cha đưa mình đi mua đèn học ở siêu thị, nhớ ánh sáng màu hồng mơ mộng. Em dặn dò em gái cách dùng máy chữ, cách đặt báo thức, và dặn cả các bạn cách chăm sóc chú mèo hoang khó tính ở trường: "Nhớ đổ nước ấm vào hộp trắng nhé, nếu không nó sẽ không uống đâu".
Em còn hỏi thăm kết quả thi đấu của hai tay vợt trẻ Tôn Dĩnh Sa và Vương Sơ Cần, thắc mắc liệu họ có thể hiện thực hóa giấc mơ Olympic 2028 hay không. Tất cả những điều nhỏ bé, tưởng chừng vu vơ ấy, lại khiến người ta nghẹn ngào, bởi dường như cô bé ấy chưa từng muốn "tạm biệt mãi mãi", chỉ là rời đi một lúc để trốn khỏi nỗi đau hiện tại.
Áp lực học đường tại Trung Quốc là điều ai cũng biết. Thức dậy lúc 6h30 sáng, học xuyên trưa, ngủ sau 10h tối, kỳ thi hàng tuần, hàng tháng, và cả bảng xếp hạng học lực treo giữa sân trường như tấm gương phơi bày tất cả trước ánh nhìn của thiên hạ. Khi Mã Đồng ra đi, chỉ còn 50 ngày nữa là đến kỳ thi đại học.
Nhưng điều khiến em gục ngã không chỉ là áp lực từ sách vở. Trong thư, Mã Đồng viết: "Em không biết mình là ai, cũng không rõ mình sống vì điều gì. Em rất mệt. Mệt thật sự". Đây có lẽ là câu nói ám ảnh nhất. Cô bé kể rằng khi làm bài kiểm tra không tốt, cảm giác đáng sợ nhất là phải đối diện với bố mẹ - những người thường xuyên đem điểm số của em ra khoe với họ hàng, như một "minh chứng" cho sự giáo dục thành công.
Bên ngoài, Mã Đồng luôn là học sinh giỏi, năng động, cởi mở. Nhưng bên trong, cô bé đã dần đánh mất chính mình trong hành trình chạy theo kỳ vọng. Người thân và bạn bè đều bất ngờ: một nữ sinh luôn vui vẻ, luôn hết mình với các lễ hội hay các cuộc thi thể thao… lại từng bước chuẩn bị cho một chuyến đi không trở lại.
Trong thư, Mã Đồng thừa nhận mình từng mắc chứng "rối loạn lo âu", lo lắng đến mức không ăn được, mất ngủ triền miên. Áp lực học tập khắc nghiệt từ thi hàng tuần, hàng tháng đến việc công khai điểm số và bảng xếp hạng trên tường lớp đã khiến cuộc sống trở thành guồng quay không lối thoát.
Trong những ngày cuối cùng của mình, Mã Đồng bắt đầu để tâm đến những "lần cuối": lần cuối cùng nhìn thấy sân trường, lần cuối cùng nghe tiếng trống, lần cuối cùng nhìn thấy bạn bè, thầy cô. Từng khoảnh khắc ấy, em âm thầm khắc ghi như một lời chào không nói thành lời.
Sau khi Mã Đồng mất, bố mẹ em đăng một thông báo với mong muốn "làm rõ mọi chuyện". Nhưng điều khiến cộng đồng mạng buồn lòng là họ vẫn tiếp tục nhấn mạnh thành tích học tập của con, như thể đang cố bảo vệ một "thành tích nuôi dạy" chứ không phải cúi đầu nhận trách nhiệm làm cha mẹ. Nhiều người cho rằng, có lẽ vấn đề lớn nhất của những phụ huynh này là họ thực sự yêu con, nhưng lại không biết cách yêu đúng.
Theo Tạp chí Giáo dục, để giảm thiểu căng thẳng học tập và áp lực thi cử, nhiều nghiên cứu khuyến nghị một số biện pháp chính sách và can thiệp:
1) Đổi mới nội dung, cách thức, mục tiêu kiểm tra, đánh giá: Các nghiên cứu đề xuất giảm tải khối lượng kiến thức và số lượng bài kiểm tra để học sinh có thể học một cách hiệu quả hơn mà không bị áp lực quá mức (Olweus, 2010). Các bài thi nên được thiết kế để đánh giá sự hiểu biết sâu sắc, thay vì chỉ đơn thuần là kiến thức ghi nhớ. Phương pháp dạy học và kiểm tra tại Phần Lan là một trường hợp rất đáng xem xét. Phần Lan nổi bật với hệ thống giáo dục đề cao chất lượng hơn là số lượng. Mô hình giáo dục ở đây tập trung vào sự sáng tạo và phát triển toàn diện của học sinh thay vì chỉ chú trọng vào các kỳ thi lớn. Một trong những biện pháp được áp dụng là đánh giá liên tục thay vì tổ chức các kỳ thi cuối kỳ căng thẳng. Các giáo viên sẽ theo dõi và đánh giá sự tiến bộ của học sinh thông qua các bài tập thực hành, các dự án nhóm và các cuộc thảo luận. Điều này giúp học sinh không cảm thấy áp lực trong việc "học tủ" mà có thể học để hiểu sâu sắc, từ đó giảm bớt căng thẳng. Singapore đã cải cách hệ thống kiểm tra nhằm giảm bớt căng thẳng cho học sinh. Một ví dụ là hệ thống "Assessment for Learning" (Đánh giá cho học tập), trong đó kiểm tra không chỉ là công cụ đánh giá kết quả học tập mà còn giúp học sinh nhận diện các lỗ hổng trong kiến thức để cải thiện. Ngoài ra, một số kỳ thi chỉ được tổ chức sau các giai đoạn học kỳ để học sinh có thể ôn luyện một cách hợp lý, thay vì căng thẳng chuẩn bị cho các kỳ thi cuối năm. Nhật Bản, nơi có truyền thống giáo dục nghiêm ngặt, đã bắt đầu điều chỉnh phương thức kiểm tra và dạy học để giảm bớt căng thẳng. Một trong những biện pháp quan trọng là dạy học theo dự án (Project-Based Learning), trong đó học sinh làm việc theo nhóm để nghiên cứu và giải quyết các vấn đề thực tế. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và giao tiếp, thay vì chỉ tập trung vào việc học lý thuyết. Hệ thống kiểm tra cũng được thiết kế để đánh giá khả năng ứng dụng kiến thức hơn là chỉ kiểm tra qua các bài kiểm tra viết.
2) Tăng cường hỗ trợ tâm lý: Nhà trường nên cung cấp các dịch vụ tư vấn tâm lý cho học sinh để giúp họ đối phó với căng thẳng. Các chương trình tư vấn nên tập trung vào việc giúp học sinh quản lý cảm xúc, cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề và đối phó với lo âu (Steinberg, 2014). Một nghiên cứu của Nguyễn & Nguyễn (2019) cho thấy chương trình tư vấn học đường đã giúp học sinh giảm cảm giác lo âu và cải thiện tinh thần trong suốt kỳ thi THPT quốc gia. Các trường học ở Mỹ đã áp dụng mô hình "wellness programs" (chương trình sức khỏe tổng thể), tập trung vào việc giúp học sinh phát triển các kỹ năng về sức khỏe tâm lý và thể chất. Các chương trình này bao gồm tư vấn cá nhân, thiền định, yoga, và các buổi trao đổi nhóm về phương pháp quản lý stress và thực sự giúp giảm bớt mức độ căng thẳng và lo âu ở học sinh chuẩn bị cho kỳ thi SAT. Mô hình "Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)" tại Vương quốc Anh là một phương pháp đã được áp dụng tại các trường học ở Vương quốc Anh, giúp học sinh học cách kiểm soát căng thẳng thông qua thiền và các kỹ thuật nhận thức. Nhật Bản đã triển khai các chương trình "Mentoring" (hướng dẫn viên) trong các trường học, nơi học sinh được giao tiếp và tư vấn bởi các cố vấn tâm lý và giáo viên có kinh nghiệm. Các cố vấn này giúp học sinh xây dựng chiến lược học tập hiệu quả và đối phó với căng thẳng thi cử và mô hình này đã giúp giảm bớt lo âu và giúp học sinh tự tin hơn khi đối mặt với kỳ thi
3) Khuyến khích sự tham gia của gia đình: Phụ huynh có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu căng thẳng cho học sinh bằng cách tạo ra một môi trường gia đình ủng hộ và giảm bớt kỳ vọng quá cao. Các cuộc trao đổi giữa nhà trường và phụ huynh về kỳ vọng học tập và tâm lý của học sinh là rất cần thiết (Bradshaw et al., 2012).
4) Xây dựng môi trường học đường lành mạnh: Các nhà trường cần tạo ra một môi trường học đường thân thiện, tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, thể thao và nghệ thuật để giúp họ giảm bớt căng thẳng và phát triển toàn diện (Horner et al., 2009).
