Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người thầy vĩ đại của những người làm báo cách mạng Việt Nam. Ảnh: Tư liệu TTXVN
Một thế kỷ đã trôi qua, nhưng ánh sáng từ ngày 21/6/1925 - ngày tờ Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập chính thức ra đời - vẫn còn tỏa sáng trong dòng lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam.
Đó không chỉ là một dấu mốc lịch sử, mà còn là khởi đầu của một nền báo chí mang trong mình lý tưởng cách mạng, gắn bó với vận mệnh dân tộc và luôn hướng về nhân dân.
Khởi nguồn từ lý tưởng: Ánh sáng từ một tờ báo nhỏ
Cách đây đúng một thế kỷ, Nguyễn Ái Quốc – người thanh niên mang chí lớn cứu nước – đã khai sinh tờ Thanh Niên tại Quảng Châu. Tờ báo ấy không có tòa soạn lộng lẫy, không có kỹ thuật in ấn hiện đại, nhưng mang trong mình một sức mạnh vĩ đại: sức mạnh của lý tưởng, của khai sáng, của khát vọng giải phóng dân tộc khỏi xiềng xích thực dân.
Từ tờ báo đầu tiên đó, hành trình báo chí cách mạng Việt Nam đã không ngừng tiếp nối-có khi lặng lẽ trong hầm bí mật, có khi vang dội trong chiến hào, có khi bền bỉ trên bàn phím thời bình -nhưng luôn nhất quán một phương châm: Lấy dân tộc làm trung tâm, lấy nhân dân làm đối tượng phục vụ, lấy sự thật làm mục tiêu tối thượng.
Chiến dịch tuyên truyền 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ trên đa nền tảng của Báo Nhân Dân thu hút đông đảo độc giả quan tâm - Ảnh: Báo Nhân Dân
Một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc
Thời chiến, ngòi bút là vũ khí. Trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại, báo chí cách mạng là tiếng nói của lòng yêu nước, là ngọn cờ tinh thần của toàn dân tộc. Những bài viết từ chiến khu, những trang báo in trên giấy thô trong rừng núi, những bản tin phát thanh trong đêm-tất cả đều thấm đẫm mồ hôi, máu và niềm tin.
Nhiều nhà báo đã ngã xuống như những chiến sĩ nơi trận tuyến. Họ cầm bút như cầm súng- để bảo vệ Tổ quốc, để khơi dậy tinh thần bất khuất, để nhân dân và đất nước này không bao giờ khuất phục.
Thời bình, ngòi bút đồng hành với công cuộc đổi mới. Từ sau năm 1975 và nhất là từ thời kỳ Đổi mới (1986), báo chí bước vào một vai trò mới: kiến tạo, phản biện, giám sát và đồng hành cùng phát triển.
Báo chí là lực lượng tiên phong trong việc phổ biến chính sách mới, cổ vũ cái tốt, lan tỏa cái đẹp, dẫn dắt tư duy phát triển. Báo chí đã phát hiện ra những bất công, tham nhũng, lãng phí; dũng cảm đấu tranh bằng điều tra, phân tích, chất vấn.
Thách thức của thời đại số và thời đại hậu sự thật (post- truth)
Chưa bao giờ báo chí đứng trước những thách thức khắc nghiệt như hôm nay. Trong thời đại số, thông tin lan truyền không theo tuyến mà theo luồng, không theo trật tự mà theo tốc độ, không qua kiểm chứng mà theo cảm xúc.
Bước vào thời đại hậu sự thật-nơi cảm xúc và niềm tin cá nhân có thể lấn át cả dữ kiện khách quan-báo chí chính thống có nguy cơ bị lấn át bởi những luồng thông tin mập mờ, thậm chí nguy hiểm. (Thời đại hậu sự thật là thời kỳ mà cảm xúc và niềm tin cá nhân có thể có ảnh hưởng lớn hơn sự thật khách quan trong việc hình thành nhận thức và quyết định của công chúng).
Khi deepfake, AI, mạng xã hội và các thuật toán thao túng nhận thức con người, đâu là lằn ranh giữa tin thật và tin giả? Đâu là giới hạn giữa quyền tự do thông tin và trách nhiệm với cộng đồng?
Áp lực tài chính, áp lực truyền thông đa nền tảng, cùng sự xói mòn niềm tin công chúng là những thử thách nghiệt ngã mà báo chí ngày nay đang phải đối mặt.
Giữ lửa sự thật - Truyền cảm hứng phát triển
Chính trong khủng hoảng thông tin, báo chí cách mạng càng phải trở lại với bản chất cốt lõi của mình: là thành trì của sự thật, lý trí và lương tâm xã hội.
Báo chí không chỉ đưa tin, mà còn phải xác minh, phân tích, phản biện, và trên hết-làm sáng tỏ sự thật trong bóng tối của hoài nghi. Khi xã hội hoang mang, khi công chúng hoài nghi, khi niềm tin lung lay-thì chính báo chí phải là ngọn hải đăng soi đường bằng ánh sáng của trí tuệ, đạo đức và lòng nhân ái, tính nhân văn.
Đồng thời, báo chí còn là người kiến tạo tư duy phát triển: mở rộng tầm nhìn, khơi dậy khát vọng hùng cường, thắp lên niềm tin về một tương lai xứng đáng với hy sinh của cha ông.
Trong kỷ nguyên vươn mình của Dân tộc, nơi từng cá nhân, từng cộng đồng đều có thể đóng góp vào sự phát triển quốc gia, thì báo chí không chỉ là nhân chứng lịch sử, mà là người góp phần lan tỏa và viết tiếp về tương lai tươi sáng.
Đồng hành với Đổi mới 2.0 - Gieo mầm khát vọng, thúc đẩy hành động
Việt Nam đang bước vào một thời kỳ chuyển mình lớn lao - một "Đổi mới 2.0" - với những chủ trương cải cách mạnh mẽ về thể chế, bộ máy, khoa học công nghệ, kinh tế tư nhân và chuyển đổi số quốc gia. Cùng với đó là khát vọng vươn mình trở thành quốc gia phát triển, hùng cường vào giữa thế kỷ XXI.
Trong hành trình ấy, báo chí cách mạng không đứng bên ngoài-mà ở chính trung tâm.
Báo chí là tiếng nói của cải cách, là nơi các chủ trương lớn được diễn giải một cách sáng rõ, dễ hiểu, thuyết phục và truyền cảm hứng đến từng người dân, từng doanh nghiệp.
Báo chí là người dẫn dắt tư duy phát triển, khơi mở các vấn đề, thúc đẩy đối thoại, phản biện chính sách một cách xây dựng để tránh rơi vào "đổi mới hình thức", "đổi mới nửa vời".
Báo chí là nhịp cầu giữa Đảng, chính quyền và nhân dân, phản ánh tâm tư, nguyện vọng và kiến nghị của người dân tới các nhà hoạch định chính sách, đồng thời lan tỏa tinh thần đổi mới từ cấp cao nhất đến tận cơ sở.
Báo chí là động lực kiến tạo văn hóa đổi mới – nơi tư duy dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm được tôn vinh; nơi những người đổi mới được ghi nhận, bảo vệ và truyền cảm hứng cho cộng đồng.
Và hơn thế nữa, báo chí phải là lực lượng cổ vũ khát vọng dân tộc – không bằng khẩu hiệu, mà bằng sự kiên trì, bằng trí tuệ, bằng câu chuyện người thật, việc thật, bằng những tấm gương vượt khó, bằng những ý tưởng táo bạo được chấp nhận và lan tỏa.
Trong kỷ nguyên vươn mình của Dân tộc, nơi từng cá nhân, từng cộng đồng đều có thể đóng góp vào sự phát triển quốc gia, thì báo chí không chỉ là nhân chứng lịch sử, mà là người góp phần lan tỏa và viết tiếp về tương lai tươi sáng.
Lời tri ân và suy ngẫm
Nhân dịp kỷ niệm 100 năm nền báo chí cách mạng Việt Nam, xin được chân thành tri ân những thế hệ nhà báo đã viết nên lịch sử-bằng ngòi bút sắc bén, bằng lòng dũng cảm và bằng sự tận hiến âm thầm cho sự thật và lẽ phải.
Họ đã chứng minh rằng làm báo không chỉ là một nghề, mà là một hành trình của niềm tin và sự dấn thân. Một trăm năm qua, báo chí cách mạng đã luôn chọn đứng về phía nhân dân, phản ánh trung thực hơi thở của thời cuộc, góp phần định hình nhận thức xã hội và truyền cảm hứng về một tương lai tốt đẹp hơn.
Hôm nay, khi đất nước đang bước vào một thời kỳ chuyển mình mạnh mẽ-với Đổi mới 2.0, với khát vọng vươn mình trở thành quốc gia hùng cường-báo chí cũng đứng trước những thách thức và cơ hội chưa từng có. Không chỉ đưa tin, mà còn góp phần định hình tư duy phát triển. Không chỉ phản ánh hiện thực, mà còn khơi dậy tiềm lực con người và quốc gia. Không chỉ giữ gìn sự thật, mà còn nuôi dưỡng niềm tin xã hội-trong một thế giới đang biến động không ngừng.
Làm báo hôm nay, có lẽ cần nhiều hơn sự tỉnh táo, sự trung thực và lòng can đảm-để mỗi câu chữ không chỉ đúng, mà còn có ích; không chỉ đúng lúc, mà còn đúng cách; không chỉ khơi thông dòng thông tin, mà còn đánh thức khát vọng.
Nếu có một điều để cùng chia sẻ trong giờ phút kỷ niệm này, thì đó có lẽ là sự biết ơn với những người đi trước đã mở đường và sự thầm lặng hy sinh và tiếp nối của những người hôm nay vẫn đang nghĩ, đang viết, đang sống vì một nền báo chí tử tế, trí tuệ và nhân văn, vì một Việt Nam giàu mạnh, văn minh, nhân dân ấm no hạnh phúc.
TS. Nguyễn Sĩ Dũng
