Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi (Dự luật thuế TTĐB) là một trong 34 dự án luật sẽ được Quốc hội xem xét thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. Một trong những nội dung chính sách được bổ sung mới tại Dự thảo là “Mở rộng cơ sở tính thuế”, trong đó có quy định: “Bổ sung nước giải khát có đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB với thuế suất 10%”. Do đây là mặt hàng mới, với mục đích bảo vệ sức khỏe nhân dân, khuyến cáo của WHO, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc UNICEF và Bộ Y tế về thực tế bệnh tật liên quan đến nước giải khát có đường tại Việt Nam, kịp thời ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì đáng báo động ở trẻ em và thanh thiếu niên, nhằm dự phòng giảm thiểu rủi ro bệnh tật và gánh nặng y tế đối với bệnh không lây nhiễm.
Đề xuất lùi thời hạn và có lộ trình
Từ kỳ họp thứ 8 sang kỳ họp thứ 9, Dự thảo luật thuế TTĐB (sửa đổi) ngày 9/5/2025 đã đề xuất bổ sung mặt hàng nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100 ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với mức thuế 8% vào năm 2027 và 10% từ năm 2028.
Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều ý kiến của các biểu Quốc hội băn khoăn khi chưa có đủ cơ sở khoa học, thực tiễn, đánh giá toàn diện và tham khảo kinh nghiệm quốc tế cũng như đảm bảo tính công bằng khi áp thuế đối với nước giải khát có đường và kiến nghị cần cân nhắc kỹ lưỡng và có lộ trình áp thuế phù hợp đối với mặt hàng mới như nước giải khát có đường.
Đại biểu Cầm Thị Mẫn (Đoàn Thanh Hóa) phát biểu. Ảnh: Quochoi.vn
Theo Đại biểu Cầm Thị Mẫn – Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hoá, mặc dù đại biểu tán thành với việc quy định lộ trình áp thuế đối với mặt hàng mới nhưng cần có đánh giá tác động đầy đủ khi mà mặt hàng nước giải khát có đường là mặt hàng có mối liên hệ đến hơn 20 ngành liên quan trong chuỗi giá trị, như ngành hàng bán lẻ, du lịch, nhà hàng, khách sạn và hàng trăm ngàn hộ nông dân trồng mía, công ty sản xuất đường.
Đại biểu Cầm Thị Mẫn đề nghị nghiên cứu bổ sung lộ trình áp dụng thuế suất đối với nước giải khát. Cụ thể, phương án 1, lộ trình áp thuế sau khi luật có hiệu lực 1 năm, từ ngày 1/1/2027 đến 31/12/2027 mức thuế suất 5%, từ ngày 1/1/2028 đến 31/12/2028 mức thuế suất 8%, từ ngày 1/1/2029 mức thuế suất 10%.
Phương án 2, lộ trình áp thuế sau khi luật có hiệu lực 2 năm, từ ngày 1/1/2028 đến 31/12/2028 mức thuế suất 8%, từ ngày 1/1/2029 mức thuế suất 10%.
Việc quy định lộ trình và thuế suất như vậy sẽ đảm bảo quá trình triển khai, không có tác động quá lớn đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và nền kinh tế. Đồng thời, các doanh nghiệp có thời gian thay đổi chiến lược sản phẩm, hướng sang các sản phẩm tốt cho sức khỏe của người tiêu dùng và vẫn đảm bảo mục tiêu kinh doanh và tăng trưởng của nền kinh tế.
Đồng quan điểm, Đại biểu Dương Khắc Mai – đoàn ĐBQH tỉnh Đắk Nông cũng cho rằng việc áp mức thuế cao có thể sẽ tác động, làm giảm nhu cầu tiêu thụ các loại sản phẩm này, nhưng sẽ ảnh hưởng đến cả hệ thống chuỗi ngành hàng với nhiều đối tượng bị tác động, từ người nông dân trồng thuốc lá, mía đường và các loại nguyên liệu đầu vào, công nhân lao động, doanh nghiệp trực tiếp sản xuất, kinh doanh, phân phối sản phẩm cho đến các ngành công nghiệp phụ trợ.
Vì vậy đại biểu đề nghị tính toán cho thật kỹ lộ trình tăng thuế và mức thuế, đồng thời Chính phủ cần quan tâm, nghiên cứu ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành chính sách hỗ trợ phù hợp cho các đối tượng này trong việc chuyển đổi nghề và các vấn đề có liên quan.
Tương tự, Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung – Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình cũng cho rằng việc tăng hay áp thuế có thể giúp tăng thu ngân sách trong ngắn hạn nhưng nếu thực hiện quá nhanh và mạnh sẽ tạo ra hiệu ứng ngược, làm giảm nguồn thu trong trung và dài hạn.
Bên cạnh ảnh hưởng về thu ngân sách, việc chưa có cơ sở khoa học vững chắc để khẳng định rằng nước giải khát có đường là nguyên nhân chính và duy nhất gây ra tình trạng thừa cân, béo phì cũng có thể gây hiểu nhầm và dẫn đến hành vi tiêu dùng thay thế không mong muốn.
Do đó, Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung kiến nghị lùi thời điểm áp dụng quy định đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có hàm lượng đường 5g/100ml bắt đầu từ năm 2028 nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp nghiên cứu, điều chỉnh sản phẩm, đầu tư, đổi mới công nghệ và phát triển sản phẩm thay thế với lộ trình có thể từ 3% - 7% rồi đến 10% để giúp doanh nghiệp có thời gian thích nghi.
Tác động đến mục tiêu tăng trường kinh tế
Theo TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV, việc áp thuế TTĐB đối với NGK có đường sẽ gây ra tác động tiêu cực tới các doanh nghiệp trong ngành NGK cũng như các ngành khác trong chuỗi cung ứng. Để đạt được mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, các doanh nghiệp với vai trò là động lực quan trọng rất mong đợi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững, từ đó tạo nguồn thu ngân sách ổn định và lâu dài. Do vậy, việc áp thuế TTĐB đối với NGK có đường trong bối cảnh Quốc hội và Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng cao, bền vững là chưa phù hợp.”
Còn TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh cũng khẳng định, đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, mở rộng đối tượng đánh thuế sẽ gây nhiều khó khăn cho ngành sản xuất đồ uống.
Ông Thành cho rằng, đây là trong giai đoạn Việt Nam cần bứt tốc về tăng trưởng, việc áp thuế có thể gây tác dụng ngược vì có thể có sự chuyển dịch từ phân được sản xuất, đảm bảo chính thống, sang những mặt hàng không chính thống và rất khó kiểm soát về chất lượng. Điều này sẽ dẫn đến rủi ro mục đích mà thuế tiêu thụ đặc biệt là giảm tiêu dùng để bảo vệ sức khỏe thì có khi không đạt được.
Do đó, ông Thành cho rằng trước khi đề xuất thuế, cần nghiên cứu thật sâu sắc hơn trên các yêu tố về tính cân bằng, tác động ngân sách, tiêu dùng, lao động v.v. Cần cân nhắc thêm về hiệu quả và công bằng của sắc thuế kiến nghị của các chuyên gia, doanh nghiệp, hiệp hội là chưa nên áp thuế NGK có đường là hợp lý.
