Bí quyết hướng nghiệp: Liệu có quá sớm để bắt đầu từ bậc tiểu học?

Th.s Lê Anh Tuấn đã có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực hướng nghiệp - khởi nghiệp. Ảnh: NVCC

P.V: Xin chào Ths. Lê Anh Tuấn, được biết thầy là chuyên gia hướng nghiệp - khởi nghiệp của Thành đoàn Hà Nội. Vậy, cơ duyên nào đã đưa thầy đến với công việc đầy ý nghĩa này?

Sự nghiệp của tôi bắt nguồn từ một trăn trở rất đời thường. Tôi đã đi làm mười mấy năm, thu nhập cũng tốt, nhưng cứ tự hỏi tại sao mình không thấy sung sướng với công việc. Bằng chứng cụ thể nhất là tôi chỉ muốn nghỉ vào cuối tuần, và nếu phải đi làm ngày nghỉ thì nhất định phải được trả lương. Rõ ràng, lúc đó tôi đi làm chỉ vì mưu sinh và trách nhiệm. Tôi luôn khao khát tìm thấy một công việc mà tôi tự nguyện làm, không ai bắt ép, và tôi cảm thấy hạnh phúc với nó.

Từ trăn trở đó, tôi dần dần khám phá và tìm kiếm. Bước ngoặt đến vào năm 2011, khi tôi bắt đầu làm việc tại Thành đoàn. Từ những công việc đầu tiên như đào tạo kỹ năng, hỗ trợ khởi nghiệp, và giờ đây là hướng nghiệp, tôi nhận ra mình đang làm điều mà tôi thực sự yêu thích. Tôi làm việc một cách say mê, thậm chí chỉ mong có thêm thời gian để cống hiến. Lúc ấy, tôi mới thực sự hiểu được thế nào là một công việc mang lại sự tự do và hạnh phúc.

Tôi nhận thấy, câu chuyện của tôi cũng là nỗi niềm chung của rất nhiều người. Vì vậy, đến năm 2019, tôi bắt đầu triển khai các dự án hướng nghiệp lớn với một mong ước giản dị: lan tỏa câu chuyện của bản thân và giúp những người trẻ đang băn khoăn tìm thấy con đường sự nghiệp mơ ước, tìm thấy niềm hạnh phúc trong công việc của chính mình.

P.V: Thưa thầy, vì sao việc hướng nghiệp sớm, thậm chí từ cấp tiểu học, lại có vai trò quan trọng đối với học sinh?

Tôi cho rằng việc hướng nghiệp muộn, thường chỉ bắt đầu vào năm lớp 12, là một thực tế đáng tiếc. Hướng nghiệp không chỉ đơn thuần là chọn trường, chọn ngành, mà là quá trình giúp các bạn trẻ tìm ra một công việc hội tụ ba yếu tố: đam mê, năng lực và nhu cầu xã hội.

Nếu không được hướng nghiệp sớm, chúng ta rất dễ rơi vào hai trường hợp lãng phí. Thứ nhất, bạn có thể làm một công việc không đúng với năng lực của mình, nên khó có thể làm tốt và phát triển. Thứ hai, bạn có thể rất giỏi trong một lĩnh vực, nhưng lĩnh vực đó lại không có nhu cầu trong xã hội, khiến bạn khó tìm được việc làm, từ đó lãng phí tài năng.

Khi được định hướng sớm, chúng ta sẽ sớm khám phá và phát huy tối đa năng lực của bản thân ngay từ khi còn trẻ. Điều này giúp tiết kiệm được thời gian và năng lượng tuổi trẻ, vốn là giai đoạn dồi dào nhất. Rất nhiều người phải đến tận khi nghỉ hưu mới có thể làm những công việc thực sự yêu thích và phù hợp, đó là một sự lãng phí vô cùng lớn.

Vì vậy, tôi tin rằng hướng nghiệp sớm sẽ giúp chúng ta rút ngắn được thời gian hao phí, phát huy tốt nhất tiềm năng của bản thân và đạt được thành công bền vững trong tương lai.

Hướng nghiệp sớm giúp bạn tiết kiệm thời gian, định hướng rõ con đường phát triển và phát huy tối đa thế mạnh của bản thân. Ảnh: NVCC.

P.V: Tiếp nối câu chuyện về việc hướng nghiệp sớm, theo thầy, ở lứa tuổi tiểu học, việc hướng nghiệp nên được thực hiện như thế nào để mang lại hiệu quả tốt nhất?

Một thực tế là ở lứa tuổi tiểu học, thế giới nghề nghiệp của các em còn rất hạn chế. Các em có thể chỉ kể ra được vài ba công việc mà các em biết. Vì vậy, tôi nghĩ cách tốt nhất để hướng nghiệp cho các em là tạo ra một môi trường để các em được tự do khám phá.

Đó là lý do chúng tôi đã đầu tư xây dựng các khu hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp. Ở đó, các em có thể tham gia trải nghiệm nhiều nghề nghiệp khác nhau. Ví dụ, nếu thích kinh doanh, các em sẽ được cấp tiền để tự mình mua bán trong một ngày; nếu thích làm ca sĩ, đạo diễn, các em sẽ được đứng trên sân khấu để biểu diễn. Sau những trải nghiệm thực tế đó, các em mới có thể trả lời câu hỏi: "Con có muốn làm công việc này nữa hay không?". Đây chính là cách chúng ta gieo mầm cho những ước mơ.

Trong quá trình các em trải nghiệm, chúng ta nên lắng nghe và ghi nhận lại mọi điều các em bộc lộ: "Con thích nhưng con sợ", "Con không thích làm việc này"... Tất cả những thông tin đó sẽ trở thành dữ liệu quý giá. Sau này, khi các em lớn hơn và cần được tư vấn chuyên sâu, những người làm công tác hướng nghiệp sẽ dựa vào những dấu hiệu ban đầu này để xác định thiên hướng của các em.

Tóm lại, hướng nghiệp ở lứa tuổi tiểu học không phải là một điều gì đó gò bó, mà là một hành trình khám phá đầy thú vị. Chúng ta cần tạo ra một môi trường để các em được trải nghiệm, được bộc lộ sở thích và tiềm năng của mình, từ đó làm cơ sở vững chắc cho những lựa chọn trong tương lai.

P.V: Thưa thầy, vậy ở lứa tuổi tiểu học, chương trình học và các hoạt động giáo dục nên được thiết kế như thế nào để vừa phục vụ kiến thức nền tảng, vừa nuôi dưỡng và phát triển ước mơ của các em?

Thực tế, nhiều bạn trẻ ngày nay không biết mình muốn gì, và đây chính là điểm mấu chốt. Nếu biết mình muốn gì, các bạn sẽ tự tìm ra con đường để đạt được điều đó.

Tôi thấy ở các thành phố lớn, một thực trạng phổ biến là học sinh bị bố mẹ cho đi học quá nhiều. Học chính khóa ở trường, rồi học thêm đủ các lớp khác nhau. Việc học quá tải này, chủ yếu là học văn hóa, đã vô tình lấy đi thời gian quý báu để các em được khám phá thế giới xung quanh.

Mỗi người chúng ta đều chỉ có 24 giờ mỗi ngày. Nếu chúng ta dành phần lớn thời gian để học văn hóa, thì sẽ không còn thời gian để học những kỹ năng khác, dù chúng cũng quan trọng không kém. Có những câu chuyện đau lòng đã xảy ra, chỉ vì trẻ em không được học những kỹ năng tối thiểu như học bơi, trong khi lại dành quá nhiều thời gian để học văn hóa.

Xã hội ngày nay thay đổi rất nhanh, và việc học phải mang tính chủ động. Chúng ta không thể chỉ học tuần tự theo chương trình trên trường, mà phải rèn luyện tinh thần tự học. Khi bạn thấy mình cần một kỹ năng nào đó để theo đuổi đam mê, bạn phải tự trang bị ngay lập tức, không thể chờ đợi. Ví dụ, nếu bạn muốn trở thành MC, bạn phải luyện kỹ năng nói, luyện biểu cảm khuôn mặt ngay bây giờ, chứ không phải chờ đến khi học xong đại học. Nếu chờ đợi, có thể nghề nghiệp đó đã thay đổi hoặc không còn phù hợp nữa.

Vì vậy, tôi tin rằng việc học đúng cách là học tinh gọn kiến thức văn hóa để có thời gian trau dồi những kỹ năng khác cần thiết, học để đáp ứng nhu cầu của xã hội và để bản thân có giá trị hơn. 

Xin cảm ơn thầy đã tham gia phỏng vấn!