Việc hàng trăm vỏ hộp thuốc, thực phẩm chức năng bị phát hiện vứt la liệt bên lề đường gần đây khiến dư luận đặt câu hỏi: Đây đơn thuần chỉ là hành vi vi phạm môi trường, hay còn tiềm ẩn dấu hiệu của đường dây sản xuất, tiêu thụ hàng giả?
Luật sư Hoàng Văn Hà – Giám đốc Công ty Luật ARC Hà Nội đưa ra quan điểm pháp lý liên quan đến vụ việc trên như sau:
Tiêu hủy sai quy trình - Vi phạm pháp luật môi trường
Theo phân tích của Luật sư Hoàng Văn Hà (Giám đốc Công ty Luật ARC Hà Nội), về nguyên tắc, mọi loại thuốc, thực phẩm chức năng hết hạn sử dụng hoặc không rõ nguồn gốc đều được pháp luật xếp vào nhóm chất thải nguy hại. Điều 83 Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định rõ, việc tiêu hủy những sản phẩm này phải được thực hiện bởi các đơn vị có giấy phép xử lý chất thải nguy hại, có báo cáo phương án tiêu hủy, lập biên bản đầy đủ.
Hành vi tự ý mang thuốc, thực phẩm chức năng ra vứt bỏ công khai bên lề đường là vi phạm nghiêm trọng quy định về bảo vệ môi trường. Theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP, mức phạt hành chính có thể lên tới 250 triệu đồng, kèm biện pháp buộc khắc phục hậu quả.
Trường hợp hành vi xả thải với khối lượng lớn, vượt chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường, cá nhân, tổ chức có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội Gây ô nhiễm môi trường (Điều 235 Bộ luật Hình sự), với mức phạt tiền từ 1 đến 10 tỷ đồng, phạt tù lên tới 07 năm, và pháp nhân thương mại có thể bị đình chỉ hoạt động.
Hàng giả, hàng nhái - Vấn đề nghiêm trọng hơn
Điều đáng lo ngại hơn, nhiều sản phẩm bị phát hiện vẫn còn nguyên bao bì, có in ngôn ngữ Hàn, Nhật, Anh nhưng lại ghi "Sản xuất tại Việt Nam". Theo Luật sư Hoàng Văn Hà, đây có thể là dấu hiệu gian dối xuất xứ nhằm đánh lừa người tiêu dùng.
Theo Nghị định 43/2017/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 111/2021/NĐ-CP về ghi nhãn hàng hóa, hành vi ghi nhãn sai về nơi sản xuất có thể bị phạt đến 100 triệu đồng và buộc thu hồi, tái ghi nhãn. Nếu hành vi này nhằm mục đích gian dối trên diện rộng, đối tượng vi phạm còn có thể bị xử lý hình sự theo Điều 192 Bộ luật Hình sự về tội sản xuất, buôn bán hàng giả với mức án cao nhất lên tới 15 năm tù.
Riêng với các sản phẩm là thuốc giả, mức hình phạt nghiêm khắc hơn rất nhiều. Điều 194 Bộ luật Hình sự quy định mức án ít nghiêm trọng từ 2 đến 7 năm tù, nhưng khi có các tình tiết tăng nặng như quy mô lớn, gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng, người phạm tội có thể phải đối mặt với mức án lên tới 20 năm tù hoặc chung thân.
Tiêu hủy vật chứng nhằm che giấu tội phạm?
Điểm đặc biệt cần lưu ý, theo Luật sư Hoàng Văn Hà, nếu những lô hàng bị tiêu hủy này có liên quan đến các hoạt động điều tra, hoặc người tiêu hủy biết rõ đây là vật chứng liên quan đến hành vi phạm tội mà vẫn cố ý tiêu hủy, thì hành vi có thể cấu thành:
Tội Làm sai lệch hồ sơ, vật chứng vụ án (Điều 375 BLHS): phạt tù từ 1 đến 15 năm;
Hoặc tội Che giấu tội phạm (Điều 389 BLHS): phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm.
“Vụ việc vứt bỏ hàng loạt thực phẩm chức năng không chỉ đơn thuần là vấn đề môi trường, mà có thể là dấu hiệu của đường dây sản xuất, tiêu thụ hàng giả đang tìm cách phi tang vật chứng,” Luật sư Hà nhận định.
Doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm
Theo quy định tại Luật Dược 2016 và Nghị định 15/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp có trách nhiệm kiểm soát chặt chẽ tồn kho, công bố nguồn gốc sản phẩm, và chỉ được phép tiêu hủy sau khi được cơ quan chức năng cho phép, thực hiện tại đơn vị đủ điều kiện xử lý chất thải nguy hại. Vi phạm quy trình có thể bị xử phạt hành chính tới 200 triệu đồng, thu hồi giấy phép lưu hành và thậm chí bị truy cứu hình sự.
Luật sư sư Hà cho biết thêm để ngăn chặn các hành vi gian lận phức tạp như trên cần :
Áp dụng bắt buộc mã QR truy xuất nguồn gốc trên mọi sản phẩm dược phẩm và thực phẩm chức năng;
Mở rộng trách nhiệm tái chế bắt buộc với các nhà sản xuất (EPR);
Nhà nước nên có chính sách phù hợp để quản lý như: Tăng mức phạt hành chính cho hành vi kinh doanh hàng giả thực phẩm chức năng; Bổ sung chế tài hình sự với mọi hành vi tiêu hủy vật chứng trái phép, kể cả với các chủ thể không thuộc cơ quan tố tụng.
Vụ việc lần này là hồi chuông cảnh báo về những kẽ hở pháp lý trong quản lý thị trường dược phẩm và thực phẩm chức năng. Việc xử lý nghiêm minh là cần thiết, không chỉ để bảo vệ môi trường mà còn ngăn chặn những đường dây sản xuất, tiêu thụ hàng giả đang ngày càng tinh vi.
