Phóng viên: Theo ông, vì sao luật sư là cần thiết để đồng hành cùng doanh nhân trong thời đại ngày nay, vấn đề gì từ hai phía để họ đồng hành cùng nhau trong phát triển?
Luật sư Lê Cao: Kinh doanh không chỉ mỗi một công đoạn sản xuất hàng hóa hay cung ứng dịch vụ, chuỗi hoạt động của các thương nhân bao gồm tạo ra pháp nhân hoặc khởi nghiệp như một thương nhân, quản trị và điều hành, đầu tư sản xuất và cung ứng, trong mỗi khâu nhất định lại có những chuỗi hoạt động khác nhau về nhân sự, thủ tục hành chính, giao kết hợp đồng, vận chuyển và thanh toán với rất nhiều vấn đề, mà vấn đề nào cũng dựa trên các quy phạm luật để thực thi hoặc dựa trên thỏa thuận hợp đồng để thực hiện.
Trong chuỗi hoạt động đó, pháp luật như một khung đỡ để các hoạt động kinh doanh luân chuyển với sự nhịp nhàng của các quy chuẩn và nguyên tắc. Một hoạt động kinh doanh đơn giản, chúng ta chỉ cần thao tác an toàn các giao dịch rồi nộp thuế cho nhà chức trách, nhưng những vấn đề kinh doanh lâu dài, không phải đơn giản như mua một xe rau ra chợ bán lại lấy lời.
Từ các hợp đồng hợp tác đến chuyện mua một con tàu đi biển, chuyển nhượng một nhà máy điện gió hay mua một trường đại học, luật pháp luôn sẵn sàng mang đến các điều kiện và tiêu chuẩn khó nhằn buộc doanh nhân phải am tường, nếu không sẽ rơi vào rủi ro.
Nhưng không ai có thể tài giỏi tất cả mọi lĩnh vực, đó là vấn đề, vấn đề này các doanh nhân thường nhận ra được rất sớm, họ cần người chuyên nghiệp xử lý các vấn đề đối với họ là không cốt lõi để họ tập trung vào kinh doanh. Trong nguyên lý 80/20 của Richard Koch, đôi khi 80% là số nhiều nhưng là những việc không trọng tâm nhất của một doanh nghiệp, doanh nhân cần làm chuyện họ giỏi nhất trong 20% công việc, chẳng hạn họ giỏi sản xuất điện thoại, máy tính hay máy bay hoặc tăm xỉa răng, họ chuyên tâm làm những việc đó, còn vô số những chuyện như ký hợp đồng, pháp lý tuân thủ, nhân sự, kiểm soát rủi ro, tài chính, họ sẽ để cho các chuyên gia chuyên nghiệp khác làm thay họ.
Luật sư sẽ bước vào 80% những việc không trọng tâm của doanh nghiệp với tư cách một người chuyên nghiệp thực thi đúng 20% sự trọng tâm của hoạt động nghề nghiệp của họ, và họ hành nghề, họ đắm say, họ chuyên tâm vào chính 20% điều cốt lõi giá trị của luật sư, để mang đến giá trị pháp lý bền vững cho doanh nghiệp.
Ngay từ khi bắt đầu, các doanh nghiệp đã cần có sự tư vấn về những vấn đề cốt lõi của khởi nghiệp như phương thức đầu tư, cách thức góp vốn, hình thức doanh nghiệp, ngành nghề kinh doanh và các điều kiện kinh doanh, địa điểm đầu tư, vấn đề đại diện doanh nghiệp, giấy phép thành lập và các giấy phép về điều kiện đầu tư, hợp đồng thuê mặt bằng kinh doanh, các hồ sơ nội bộ như điều lệ, nội quy, quy chế hoạt động, các hợp đồng lao động … Ngay từ khi bắt đầu các doanh nghiệp nên có sự tư vấn pháp lý để hoạt thiện hàng loạt bộ mẫu về quản trị cho chặng đường dài phía trước.
Là luật sư tại giai đoạn bắt đầu, vai trò của luật sư là đưa ra những ý kiến tư vấn để doanh nghiệp quyết định lựa chọn những giải pháp nào phù hợp nhất với hoạt động kinh doanh của họ, đồng thời luật sư xây dựng hệ thống biểu mẫu, quy trình chuẩn cho các doanh nghiệp vận hành một cách có hệ thống. Sự tương tác giữa luật sư và với thương nhân ngay từ đầu sẽ giúp ích trong việc triển khai các quy trình, biểu mẫu và hệ thống quản trị vừa thể hiện được cá tính, ý chí của doanh nghiệp vừa đảm bảo các ý chí đó được triển khai phù hợp pháp luật.
Các hợp đồng về mặt bằng, trụ sở, nhà cung cấp thường xuyên, người lao động được rà soát ngay từ đầu sẽ tránh được các rủi ro về sau. Ngoài ra, nhiều luật sư thường là các chuyên gia cho nhiều doanh nghiệp lớn, uy tín và phát triển, trong quá trình hành nghề họ không chỉ am hiểu luật pháp mà các kinh nghiệm về quản trị điều hành doanh nghiệp, ứng xử văn hóa doanh nghiệp, kinh nghiệm về đầu tư của họ tích lũy qua công việc có thể cũng trở thành tài sản của doanh nghiệp được tư vấn nếu có thể tham khảo những ý kiến của họ một cách phù hợp với đặc thù kinh doanh của từng doanh nghiệp.
Như vậy, luật sư và doanh nhân trong sự đồng hành cùng nhau ngay từ khi bắt đầu là một cơ sở vừng bền cho sự phát triển trên hành trình phát triển song hành, luật sư phát triển cùng doanh nhân, doanh nhân phát triển cùng hệ thống bền vững pháp lý.
Phóng viên: Theo ông, điều gì khác nhau giữa luật sư nội bộ và luật sư tư vấn cho doanh nghiệp từ bên ngoài?
Luật sư Lê Cao: Sự vận hành hoạt động của doanh nghiệp cùng với các vấn đề pháp lý cho doanh nghiệp trên thực tế là một hoạt động rộng lớn với nhiều vấn đề, trong đó có các mảng lớn là mảng các vấn đề chung của doanh nghiệp, mảng pháp lý chuyên sâu cho đặc thù kinh doanh của doanh nghiệp và hỗ trợ giải quyết các vấn đề ngoài tố tụng hoặc trong tố tụng.
Thứ nhất, đối với mảng pháp lý thường nhật cho doanh nghiệp sẽ bao gồm những vấn đề như sau:
Tổ chức quản trị doanh nghiệp. Đây là hoạt động tư vấn, soạn thảo, rà soát các văn bản về điều lệ, nội quy, quy chế hoạt động của doanh nghiệp. Các vấn đề về thẩm quyền quản lý, trách nhiệm điều hành, thỏa thuận của các thành viên góp vốn và xử lý các vấn đề pháp lý phát sinh trong điều hành quản trị doanh nghiệp.
Pháp luật về lao động. Hoạt động tư vấn về quan hệ lao động giữa chủ sử dụng lao động với người lao động là hoạt động thường xuyên, theo đó từ quan hệ lao động còn liên quan đến các vấn đê về bảo hiểm, chế độ cho người lao động, quyền và nghĩa vụ giữa các bên, giải quyết, xử lý tranh chấp pháp sinh.
Pháp luật về giao dịch/hợp đồng giữa doanh nghiệp với đối tác. Hợp đồng/giao dịch trong kinh đoanh là biểu hiện của sự vận hành cốt lõi của mỗi doanh nghiệp, do đó hoạt động tư vấn, soạn thảo, rà soát hợp đồng cho hoạt động kinh doanh là vấn đề rất quan trọng để đảm bảo hoạt động của doanh nghiệp được vận hành an toán.
Pháp luật về tuân thủ. Thuế, môi trường, phòng cháy chữa cháy, an toàn vệ sinh thực phẩm, an toàn lao động, bảo hiểm, công đoàn … là các vấn đề mà doanh nghiệp nào cũng phải thực thi trong quá trình hoạt động, do đó luật sư phải tư vấn thường xuyên các vấn đề này cho doanh nghiệp.
Các thủ tục hành chính của doanh nghiệp. Doanh nghiệp hoạt động sẽ có thể phát sinh các việc xin cấp các loại giấy phép cho doanh nghiệp, cho người lao động do đó đây là hoạt động cần được tư vấn.
Thứ hai, đối với vấn đề pháp lý chuyên sâu đặc thù cho doanh nghiệp, vấn đề này tùy vào tính chất hoạt động kinh doanh của mỗi doanh nghiệp khác nhau sẽ có những tính cá biệt khác nhau. Chẳng hạn một doanh nghiệp về chứng khoán, y tế, thực phẩm, điện gió, xây dựng, bảo hiểm, tài chính, bất động sản … sẽ là mỗi một lĩnh vực đặc thù riêng rất khác nhau, do đó các luật sư cần có các tư vấn chuyên sâu về những mảng, đặc thù riêng của các doanh nghiệp.
Thứ ba, doanh nghiệp kinh doanh có thể phát sinh các mâu thuẫn, những vấn đề pháp lý không giải quyết được bình thường và xảy ra tranh chấp, khi đó luật sư cần tư vấn trong quá trình thỏa thuận, đàm phán, hoặc tố tụng tại Trọng tài hoặc Tòa án. Đây là một mảng pháp lý không phải khi nào cũng xảy ra, nhưng là hoạt động không thể thiếu trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp.
Thực tế, hiện nay, nhiều doanh nghiệp hầu như đều có nhân sự pháp chế tại các doanh nghiệp, tùy quy mô có thể là một nhân sự với doanh nghiệp nhỏ, một bộ phận với doanh nghiệp vừa, Phòng/Ban pháp chế đối với doanh nghiệp lớn (gọi chung là Pháp chế doanh nghiệp). Thực tế các đó cũng chính là các luật sư nội bộ của doanh nghiệp, họ cũng thực hiện các vai trò của người tư vấn, hỗ trợ pháp lý với những vấn đề pháp lý mà doanh nghiệp gặp phải, tuy nhiên giữa Pháp chế doanh nghiệp với một hãng luật độc lập vẫn có những sự khác biệt trong hoạt động.
Thứ nhất, về tính chất hoạt động, thì Pháp chế doanh nghiệp là nhân sự của doanh nghiệp, họ hoạt động dưới yêu cầu làm việc của doanh nghiệp, với vai trò là nhân sự thực hiện nhiệm vụ được giao, họ phải thực hiện và đưa ra các đề xuất, ý kiến pháp lý cho công việc đó với vai trò của người thực thi nhiệm vụ. Hãng luật độc lập tư vấn với vai trò cố vấn, là bên tư vấn, khi đó với vai trò tư vấn độc lập sẽ có sự tính khách quan trong mối quan hệ với doanh nghiệp.
Thứ hai, phương thức thực hiện của Pháp chế tuân thủ quy định của công ty, phương thức tư vấn của luật sư hãng luật ngoài thực hiện thông qua các hình thức và quy trình tư vấn được thiết lập giữa doanh nghiệp và hãng luật, trong đó có thể trở thành phòng/ban pháp chế của doanh nghiệp, có thể tư vấn gián tiếp, có thể qua hoạt động đào tạo, hướng dẫn cho người lao động, cho những người quản lý doanh nghiệp.
Thứ ba, kinh nghiệm tư vấn cho những vấn đề mới, những vấn đề chuyên sâu hoặc việc tham gia tố tụng, giải quyết tranh chấp với các đối tác bên ngoài doanh nghiệp của hãng luật độc lập là phong phú hơn. Bởi lẽ các hãng luật độc lập có thể tư vấn, giải quyết nhiều vấn đề pháp lý cho nhiều doanh nghiệp khác nhau, trải nghiệm giải quyết các công việc với nhiều cơ quan, ban ngành khác nhau, có kinh nghiệm với nhiều khách hàng với nhiều địa phương khác nhau, do đó tính chuyên nghiệp và phong phú trong xử lý linh hoạt. Đổi lại, sự am hiểu vấn đề nội bộ, văn hóa của chính doanh nghiệp mà mình làm việc, các cán bộ pháp chế có thể thấu hiểu hơn nhu cầu của chủ doanh nghiệp khi thực hiện công việc.
Từ những sự khác biệt đó, trên thực tế hiện nay nhiều doanh nghiệp vẫn song song thiết lập Pháp chế doanh nghiệp nhưng họ vẫn luôn ký hợp đồng thường xuyên với các hãng luật độc lập, để đảm bảo tận dụng lợi thế của cả hai trong việc duy trì hoạt động của mình.
Trên thực tế, với đặc thù của nhiều vấn đề pháp lý phức tạp, có nhiều vấn đề pháp lý mà một hãng luật chuyên nghiệp độc lập có thể xử lý tốt hơn so với hình thức khác, doanh nhân thì cần hiệu quả nên duy trì song song các mô hình tư vấn pháp lý là điều cần thiết.
Đối với các doanh nghiệp lớn thường phải có Pháp chế nội bộ, nhưng có nhiều lĩnh vực, nhiều vấn đề thì Pháp chế doanh nghiệp nội bộ sẽ ít kinh nghiệm thực chiến, nhất là mảng giải quyết tranh chấp, tố tụng tại trọng tài hoặc tòa án, khi đó nếu có luật sư thường xuyên am hiểu vấn đề của doanh nghiệp, sẽ không bị động gặp vấn đề rắc rối xảy đến mới mời luật sư. Nếu mỗi khi có việc lại chạy đi mời luật sư sẽ rất bị động. Do đó, các doanh nghiệp lớn họ cũng cần có một hãng luật uy tín hỗ trợ thường xuyên, độc lập đánh giá và phản biện, góp ý, hoàn thiện cho pháp chế nội bộ, đồng thời hỗ trợ cùng Pháp chế nội bộ doanh nghiệp trong việc thực hiện giải quyết các vấn đề pháp lý phức tạp thì hiệu quả sẽ tốt hơn đối với các doanh nghiệp.
Phóng viên: Vì sao luật sư và doanh nhân luôn cần sự đồng hành?
Luật sư Lê Cao: Hiện nay vẫn thường có thói quen đụng vấn đề rắc rối doanh nghiệp mới tìm tới luật sư, nhưng chúng tôi cho rằng mỗi doanh nhân cần tìm đến một người bạn tư vấn pháp lý đồng hành với mình, bởi những lý do sau:
Thứ nhất, hạn chế rủi ro pháp lý. Doanh nghiệp, doanh nhân nhiều người rất rành kinh doanh, nhưng có những vấn đề thực tế kiến thức về luật pháp sẽ không có sự chuyên tâm, chuyên sâu, dẫn đến các rủi ro có thể xảy đến từ đó có các hậu quả như: Bị phạt vi phạm, đình chỉ hoạt động, thậm chí giải thể doanh nghiệp. Mất uy tín, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh. Mâu thuẫn, tranh chấp với đối tác, khách hàng, nhân viên. Vì vậy, tư vấn pháp luật thường xuyên giúp doanh nhân hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động kinh doanh, tuân thủ luật pháp, tránh vi phạm và rủi ro pháp lý. Luật sư cũng hỗ trợ doanh nhân xây dựng hệ thống văn bản quản trị nội bộ hoàn thiện để thực thi vận hành hoạt động. Đồng thời, mỗi khi cần xử lý các vấn đề vướng gấp, luật sư sẽ đồng hành hỗ trợ ngay mà không cần chờ các thủ tục dẫn đến chậm trễ tiếp nhận tư vấn.
Thứ hai, tiết kiệm chi phí và thời gian: Tiết kiệm chi phí thuê luật sư riêng. Tiết kiệm thời gian tìm hiểu, nghiên cứu pháp luật. Giải quyết các vấn đề pháp lý nhanh chóng, hiệu quả. Tập trung vào hoạt động kinh doanh chính. Nguyên tắc doanh nhân tập trung vào những gì doanh nhân thành thạo nhất, dành những việc không chuyên cho người khác xử lý sẽ đảm bảo sự thành công. Nguyên lý 80/20 của Richard Koch cho thấy, có đến 80% những việc không trọng tâm thì doanh nhân có thể để người khác gia công, làm thay, vấn đề pháp lý là chuyên nghiệp với các luật sư, nhưng là không chuyên đối với doanh nhân, vì vậy doanh nhân tập trung vào những vấn đề trọng tâm để kinh doanh hiệu quả là điều cốt lõi, luật sư lo việc chuyên nghiệp để doanh nghiệp phát triển trên nền tảng pháp lý bền vững.
Thứ ba, nâng cao năng lực cạnh tranh. Doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và hoạt động hiệu quả sẽ tạo dựng được uy tín, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường. Dịch vụ tư vấn pháp luật giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh chuyên nghiệp, tăng cường niềm tin với khách hàng, đối tác, nhà đầu tư, tạo dựng lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Từng văn bản, từng hợp đồng gửi đi khi đã có luật sư đồng hành rà soát dự thảo sẽ đảm bảo tính pháp lý về mặt nội dung và hình thức, thể hiện sự chuyên nghiệp để các doanh nhân tự tin triển khai các giao kết với các đối tác, qua đó hình ảnh doanh nhân chuyên nghiệp cũng được nâng lên.
Khác với nhiều quan điểm cho rằng doanh nghiệp khó tiếp cận dịch vụ luật sư, hiện nay nhiều hãng luật chuyên nghiệp có nhiều phương thức cung cấp dịch vụ pháp lý thường xuyên để doanh nghiệp có thể tiếp cận với dịch vụ pháp lý thường xuyên một cách dễ dàng. Nhu cầu pháp lý như nhu cầu về nhân sự, về điện, nước, hoạt động vận hành của một doanh nghiệp, chi phí mỗi một doanh nghiệp, một hoạt động khác nhau sẽ có những gói phí khác nhau nhưng so với nhiều chi phí khác của doanh nghiệp thì không có gì là doanh nghiệp không thể tự mang lên mình một sự bảo hộ pháp lý cho hoạt động kinh doanh.
Các hãng luật chuyên nghiệp thường có số lượng luật sư đông, các lĩnh vực mà họ tư vấn là rộng lớn, phạm vi hoạt động của họ ở nhiều địa phương có thể giúp doanh nghiệp đàm phán với đa dạng đối tác, có thể nhận ủy nhiệm của doanh nhiều tham gia giải quyết các vấn đề pháp lý ở nhiều nơi, như thế sẽ giải quyết được vấn đề tiết kiệm chi phí cho các doanh nghiệp. Chẳng hạn Luật sư FDVN có mặt ở khắp các thành phố lớn ở Việt Nam từ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế, Nghệ An, Tây Nguyên …, như vậy với sự có mặt đó, nhân sự FDVN sẽ nhận ủy quyền của thân chủ tham gia giải quyết các vấn đề pháp lý ở nhiều nơi, cũng là giải pháp tiết kiệm chi phí pháp lý.
Sự đồng hành của doanh nhân và luật sư đến từ hai phía, để trở thành một sự lựa chọn tin tưởng cho các doanh nghiệp, mỗi hãng luật phải nâng cao năng lực chuyên môn, đội ngũ nhân sự phải am tường nhiều ngôn ngữ, am hiểu pháp luật Việt Nam và pháp luật của các quốc gia khác và pháp luật quốc tế, có kinh nghiệm dày dặn trong giải quyết các vấn đê pháp lý ở nhiều Tòa án, Trọng tài.
Các luật sư không đưa ra các phán quyết về các vấn đề tư vấn, nhưng bằng kiến thức chuyên môn và uy tín nghề nghiệp, họ có thể mang đến sự hài lòng cho doanh nhân trên hành trình phát triển của các doanh nghiệp. Sự tồn tại phát triển của doanh nghiệp bền vừng dựa trên khung đỡ pháp lý vừng bền, nếu đi trật đường ray, nếu lung lay hệ thống, nếu loạng choạng khung nền tảng vững bền các doanh nhân khó lòng đưa doanh nghiệp lớn mạnh giữa mênh mông cạm bẫy thị trường. Luật sư với vai trò đồng hành xuyên suốt hành trình của doanh nhân trong sự tín nhiệm và tin tưởng là giá trị cốt lõi và bền vững để cùng nhau đồng hành trên nền tảng niềm tin tưởng và khát vọng phát triển.
Phóng viên: Xin cảm ơn ông!
