Trong một thập kỷ (2015 - 2024), Việt Nam đã thành công trong việc kiểm soát lạm phát, giữ vững mức dưới 4% ngay cả trong bối cảnh thế giới đầy biến động như đại dịch COVID-19 hay xung đột địa chính trị.
Tuy nhiên, nhìn lại quá khứ, bức tranh lạm phát không phải lúc nào cũng êm đềm. Đã có những giai đoạn lạm phát phi mã, giá cả tăng vọt đến mức chóng mặt, đẩy nền kinh tế và đời sống người dân vào những cơn khủng hoảng sâu sắc. Hãy cùng nhìn lại những lần lạm phát lên cao của kinh tế Việt Nam trong quá khứ.
Trong quá khứ, đã có những giai đoạn, lạm phát của Việt Nam lên tới 774,7%.
Siêu lạm phát giai đoạn 1986: Đỉnh cao 774,7%
Một trong những giai đoạn lạm phát nghiêm trọng nhất trong lịch sử Việt Nam xảy ra vào giữa thập niên 80 của thế kỷ trước, trước thềm Đổi mới (1986).
Năm 1986, tỷ lệ lạm phát vọt lên mức siêu lạm phát 774,7% và kéo dài với mức 3, rồi 2 chữ số cho đến đầu thập niên 90.
Nguyên nhân chính là sự mất cân đối nghiêm trọng giữa cung và cầu. Sản xuất trong nước chỉ đáp ứng được 80-90% nhu cầu tiêu dùng, chẳng những không có tích lũy trong nước mà còn không đủ tiêu dùng - tức là toàn bộ quá trình tích lũy và một phần quỹ tiêu dùng phải dựa vào viện trợ và vay nợ nước ngoài.
Trong khi viện trợ từ Liên Xô và các nước Đông Âu giảm mạnh, rồi chấm dứt vào cuối thập niên 1980.
Trong giai đoạn này, tính phi thị trường được thể hiện càng rõ nét khi phân phối bao cấp hiện vật, ngân hàng thì không theo nguyên tắc lấy vay để cho vay, ngân sách thì không theo nguyên tắc lấy thu để chi, nên để bù đắp bội chi tiền mặt, bội chi ngân sách đã phải in tiền, dẫn đến lượng tiền lưu thông tăng vọt mà không có hàng hóa tương ứng.
Sai lầm trong cải cách “giá-lương-tiền” năm 1985 càng làm tình hình trầm trọng, đẩy giá cả leo thang không kiểm soát.
Lạm phát sau khủng hoảng tài chính Châu Á (1998): 9,2%
Sau khi vượt qua giai đoạn siêu lạm phát, Việt Nam bước vào giai đoạn ổn định kinh tế từ đầu thập niên 1990, với lạm phát được kiểm soát ở mức một chữ số.
Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997 - 1998 đã khiến lạm phát tăng trở lại. Năm 1998, tỷ lệ lạm phát đạt 9,2%, cao hơn đáng kể so với mức 4,5% năm 1996 và 3,6% năm 1997.
Nguyên nhân chủ yếu là sự suy giảm nhu cầu xuất khẩu và nhập khẩu do ảnh hưởng từ các nước trong khu vực.
Tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu giảm mạnh từ 33,2% (1996) xuống còn 1,9% (1998), trong khi giá trị đồng tiền mất ổn định (giá USD tăng 9,6% năm 1998).
Dù vậy, nhờ độ mở kinh tế chưa cao và sự chủ động ứng phó của Chính phủ, Việt Nam đã không bị cuốn sâu vào khủng hoảng, và lạm phát nhanh chóng được kiềm chế sau đó.
Lạm phát phi mã 2008: 19,89%
Năm 2008 là một năm đáng nhớ đối với kinh tế vĩ mô cũng như tình hình lạm phát ở Việt Nam. CPI đã liên tục tăng cao từ đầu năm, và kết thúc năm 2008, chỉ số CPI tăng 19.89%, tính theo trung bình năm tăng 22.97%.
Đây là thời điểm kinh tế Việt Nam đang tăng trưởng nóng, nhưng lại chịu tác động từ khủng hoảng tài chính toàn cầu (2007 – 2008).
Nguyên nhân nội tại bao gồm chính sách tiền tệ nới lỏng quá mức trước đó, với tăng trưởng tín dụng bình quân vượt xa tốc độ tăng trưởng kinh tế.
Tổng cầu tăng mạnh do chi tiêu công và đầu tư vượt sản lượng tiềm năng, trong khi nhập siêu gia tăng gây áp lực lên tỷ giá.
Lạm Phát phi mã 2008: 19,89%.
Bên ngoài, giá nguyên liệu nhập khẩu như dầu mỏ và thực phẩm tăng cao càng đẩy chi phí sản xuất lên, dẫn đến lạm phát chi phí đẩy.
Hậu quả là giá cả hàng hóa thiết yếu tăng chóng mặt, ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân và doanh nghiệp. Chính phủ sau đó đã thắt chặt chính sách tiền tệ và tài khóa, giúp lạm phát giảm xuống 6,88% vào năm 2009.
Lạm phát 2011 chạm mốc 18,58% - cao nhất trong vòng 11 năm (2010-2020)
Năm 2011, chính phủ đặt mục tiêu kiểm soát CPI cuối kỳ khoảng 7%. Tuy nhiên, mục tiêu này đã không còn khả thi bởi ngay sau 4 tháng đầu năm 2011, CPI đã tăng 9,64%.
Kết thúc năm đó, tỷ lệ lạm phát cao phi mã, chạm mốc 18,58%. Đây là mức lạm phát cao nhất trong vòng 11 năm kể từ 2010 đến 2020.
Nguyên nhân chính là sản lượng thực tế vượt quá sản lượng tiềm năng, gây mất cân bằng cung cầu. Chi tiêu Chính phủ tăng mạnh, cụ thể từ 24,4% GDP năm 2001 lên 37,2% GDP năm 2007 kéo theo tổng cầu tăng vượt kiểm soát.
Tín dụng tăng trưởng nhanh trước đó (2007-2010) tiếp tục để lại hậu quả, trong khi giá hàng hóa nhập khẩu như xăng dầu và nguyên liệu sản xuất tăng cao.
Ngoài ra, theo thống kê của GSO, năm 2011 cũng là năm chứng kiến tình trạng nhập siêu. Theo đó trên 87% hàng hóa nhập khẩu là nguyên liệu đầu vào cho sản xuất trong nước. Ví dụ như: sắt thép, vải, phân bón, linh kiện điện tử,…
Giá hàng nhập khẩu cao khiến giá hàng hóa trong nước cũng tăng mạnh tương ứng. Việc lệ thuộc nhiều vào các hàng hóa nhập khẩu cũng gián tiếp làm gia tăng lạm phát.
