Trao đổi với Thanh Niên chiều 12/8, bà Bùi Thị Hà, Phó giám đốc Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV - tổ chức bảo vệ động vật hoang dã), đã chia sẻ quan điểm của ENV trong vụ án buôn bán gà lôi trắng trái phép bị phạt 6 năm tù gây xôn xao dư luận những ngày vừa qua.
Dẫn chứng các quy định pháp luật, bà Bùi Thị Hà cho biết, gà lôi trắng là loài động vật hoang dã thuộc Nhóm IB Danh mục động vật rừng, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP) - văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực tại thời điểm ông Thái Khắc Thành bị phát hiện có hành vi nuôi nhốt, buôn bán trái phép 13 cá thể gà lôi trắng.
Tại thời điểm đó, hành vi nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép gà lôi trắng (không đảm bảo nguồn gốc hợp pháp) tùy theo số lượng cá thể, tính chất, mức độ nghiêm trọng, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt lên tới 400 triệu đồng đối với cá nhân theo quy định tại các điều 21, 22, 23 Nghị định 35/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP) hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt lên tới 15 năm tù đối với cá nhân theo quy định tại điều 244 bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017, 2025 - bộ luật Hình sự) - có hiệu lực tại thời điểm hành vi phạm tội bị phát hiện.
Theo đó, với hành vi vi phạm liên quan đến 13 cá thể gà lôi trắng, ông Thái Khắc Thành có thể bị xử phạt từ 5 - 10 năm tù theo quy định tại khoản 2 điều 244 bộ luật Hình sự.
Tuy nhiên, từ ngày 1.7, gà lôi trắng được liệt kê trong Nhóm IIB Danh mục động vật rừng, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT. Theo đó, hành vi vi phạm liên quan đến loài này (trong trường hợp vi phạm lần đầu) có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt lên tới 300 triệu đồng đối với cá nhân theo quy định tại các điều 21, 22, 23 Nghị định 35/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP) hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt lên tới 12 năm tù đối với cá nhân theo quy định tại điều 234 bộ luật Hình sự tùy theo giá trị bằng tiền của tang vật gà lôi trắng.
Trong khi đó, theo quy định tại điểm a khoản 1 điều 29 bộ luật Hình sự, người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.
Do đó, theo ENV, trong trường hợp này, ông Thái Khắc Thành có thể được miễn trách nhiệm hình sự theo quy định tại điều 244 bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, hành vi vi phạm của đối tượng vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại điều 234 bộ luật Hình sự hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 35/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP) như đã nêu trên.
Trao đổi với PV Tiền Phong, Thạc sĩ - Luật sư Chu Thị Út Quỳnh, Phó giám đốc Hãng luật Lê Hồng Hiển và Cộng sự, Đoàn Luật sư Hà Nội cho biết, từ ngày 1/7/2025, Thông tư 27/2025/TT-BNNMT chính thức có hiệu lực, đưa gà lôi trắng từ nhóm IB (nghiêm cấm khai thác, sử dụng mẫu vật từ tự nhiên vì mục đích thương mại) xuống nhóm IIB (hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại).
Theo luật sư Quỳnh, đây là sự thay đổi chính sách pháp luật có thể "mở đường" cho việc miễn trách nhiệm hình sự đối với bị cáo trong vụ án “nuôi, bán gà lôi trắng” từng bị tuyên 6 năm tù.
Quy định trước đây tại Nghị định 84/2021/NĐ-CP, gà lôi trắng thuộc danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm nhóm IB, bị nghiêm cấm khai thác, nuôi, buôn bán vì mục đích thương mại. Hành vi vi phạm có thể bị xử lý hình sự theo Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”.
Tuy nhiên, Thông tư 27/2025/TT-BNNMT về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm, và thực thi Công ước CITES, có hiệu lực từ 1/7/2025, đã điều chỉnh phân loại, đưa gà lôi trắng từ nhóm IB xuống nhóm IIB. Nhóm IIB chỉ bị hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại, không còn thuộc diện nghiêm cấm tuyệt đối.
“Việc chuyển gà lôi trắng từ nhóm IB sang IIB thể hiện sự thay đổi chính sách pháp luật. Hành vi nuôi, bán gà lôi trắng trước đây vốn bị coi là tội phạm nay không còn nguy hiểm cho xã hội. Căn cứ nguyên tắc áp dụng luật có lợi cho người phạm tội và khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, hoàn toàn có thể xem xét miễn trách nhiệm hình sự trong vụ án này. Đây là hướng áp dụng pháp luật vừa có cơ sở vững chắc, vừa phù hợp với tinh thần nhân đạo, tránh hình sự hóa những quan hệ xã hội không còn gây nguy hại”, luật sư Quỳnh phân tích.
Theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, một trong những căn cứ miễn trách nhiệm hình sự là khi hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội do thay đổi chính sách, pháp luật. Quy định này được áp dụng cả với hành vi phạm tội xảy ra trước thời điểm thay đổi nếu vụ án vẫn đang trong giai đoạn điều tra, truy tố hoặc xét xử.
Khoản 3, Điều 7, Bộ luật hình sự 2015 quy định: “Điều luật xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt, một tình tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích và quy định khác có lợi cho người phạm tội, thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành”.
Luật sư Chu Thị Út Quỳnh cho rằng, việc miễn trách nhiệm hình sự trong trường hợp này sẽ vừa đảm bảo quyền lợi của bị cáo, vừa thể hiện tính linh hoạt của chính sách hình sự, cân bằng giữa bảo tồn và quyền lợi chính đáng của người dân.
Sự thay đổi phân loại của gà lôi trắng theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật quản lý mà còn có ý nghĩa thực tiễn lớn, mở ra cơ hội áp dụng nguyên tắc nhân đạo của pháp luật hình sự. Nếu được xem xét, đây sẽ là một minh chứng cho tinh thần “nghiêm minh nhưng không cứng nhắc”, hướng tới nền tư pháp công bằng và hợp lý hơn.
Trong vụ việc của bị cáo Thành có nhiều tình tiết giảm nhẹ như: Thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn với mẹ già hơn 80 tuổi, vợ làm công nhân, 3 con nhỏ (cháu lớn mới học lớp 2, con út chưa tròn 2 tuổi), nhân thân tốt, chưa từng vi phạm pháp luật, bố mẹ được Chủ tịch Nước tặng huy chương kháng chiến chống Mỹ.
Quá trình điều tra, gia đình bị cáo đã tự nguyện nộp số tiền thu lời bất chính 2 triệu đồng. Theo Điều 54 Bộ luật Hình sự 2015, trong trường hợp có nhiều tình tiết giảm nhẹ, Tòa án có thể quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung, chuyển xuống mức của khung liền kề.
Mặc dù hành vi của bị cáo Thái Khắc Thành là vi phạm pháp luật, tuy nhiên hành vi xuất phát từ sự thiếu hiểu biết pháp luật, không nhận thức đầy đủ về việc nuôi sinh sản loài thuộc danh mục IB cũng bị xử lý hình sự.
“Tôi tin rằng, pháp luật cần nghiêm để bảo vệ đa dạng sinh học, nhưng cũng cần khoan hồng với những trường hợp vi phạm do thiếu hiểu biết và đang oằn mình trong hoàn cảnh ngặt nghèo của số phận. Tôi tin rằng, ở phiên phúc thẩm tới, công lý sẽ song hành cùng lòng nhân ái”, luật sư Quỳnh nói.
Trả lời trên báo Phụ nữ TP.HCM, luật sư Diệp Năng Bình – Trưởng văn phòng Tinh thông Luật nhận định, căn cứ Kết luận Giám định của Bảo tàng thiên nhiên Việt Nam xác định 13 cá thể này là Gà lôi trắng là loài chim hiện thuộc danh mục các loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm được quy định trong phụ lục I-nhóm IB các loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm.
Do đó, anh Nguyễn Khắc Thành bị xét xử về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm" Điều 244 Bộ luật Hình sự. Với tình tiết định khung được quy định tại điểm b, khoản 2 là buôn bán trái phép từ 11 - 15 cá thể động vật lớp chim thuộc Danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.
Luật sư Bình cho rằng, tại thời điểm giám định (ngày 2/4/2025 và ngày 3/4/2025), Bảo tàng thiên nhiên Việt Nam căn cứ Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính Phủ; sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/1/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp để xác định 13 cá thể chim thuộc nhóm IB là đúng.
Ngày 24/6/2025 Bộ NN&MT đã ban hành Thông tư 27/2025 quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Thông tư này quy định “Gà Lôi trắng” không còn thuộc loài động vật nguy cấp, quý hiếm theo Nhóm IB mà thuộc IIB. Nghĩa là hành vi của anh Thành không bị coi là tội phạm được quy định tại Điều 244 Bộ luật Hình sự.
Điều 29 BLHS quy định Người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự khi có một trong những căn cứ sau đây: “Khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa”. Có thể thấy do có sự chuyển biến, thay đổi pháp luật Gà Lôi trắng” không còn thuộc loài động vật nguy cấp, quý hiếm theo Nhóm IB, dẫn đến hành vi của anh Thành không còn nguy hiểm cho xã hội nữa. Do đó anh Thành có thể được xem xét miễn trách nhiệm hình sự.
"Việc Gà Lôi trắng được chuyển sang nhóm IIB, không có nghĩa là người dân được phép nuôi nhốt, săn bắt, vận chuyển, buôn bán… loài động vật này. Khoản 1 Điều 234 Bộ luật Hình sự quy định người nào nuôi nhốt, săn bắt, vận chuyển, buôn bán… động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm thuộc Nhóm IIB có thể bị phạt tù đến 03 năm.
Tuy nhiên giá trị tang vật phải từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc thu lời bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng." Vị Luật sư nói và cho rằng vụ việc có khả năng miễn trách nhiệm hình sự rất cao.
